● تاریخچه بیمه آتش‌سوزی
ذكر این نكته ضروری است كه پوشش بیمه آتش‌سوزی برای اولین بار
جهت حفظ و حراست اماكن تجاری و منازل‌مسكونی در اروپا به وجود آمد.
بلافاصله بعد از آتش‌سوزی بزرگی كه در سال ۱۶۶۶ در لندن از یك
دكان نانوایی آغازشد و بزودی به ساختمانهای مجاور توسعه پیدا كرد و
در نتیجه ۴۰۰ كوچه وخیابان شهر لندن به مساحت تقریبی۱۷۵ هكتار
شامل حدود ۱۳۰۰۰ واحد مسكونی و تجاری از بین رفت، لزوم ارائه
پوششهای بیمه‌ای آتش‌سوزی‌احساس شد.
این آتش‌سوزی چهار روزه كه خسارات جبران‌ناپذیری به بار آورد باعث
شد كه سایر كشورهای اروپایی به فكر ارائه‌این پوشش‌ها بیفتند و به
همین دلیل اولین پوششهای بیمه‌ای آتش‌سوزی توسطاتحادیه‌های صنفی
پیش‌بینی شد.بعد از آتش‌سوزی سال ۱۶۶۶ میلادی، چهار مؤسسه و شركت در
انگلستان اقدام به ارائه‌پوششهای آتش‌سوزی كردندكه عبارتند از :
الف) اولین مؤسسه تأسیس شده به نام اداره آتش‌سوزی(۲) بود كه بعد از مدتی فعالیت نام خود را به فنیكس(۳)تغییر داد.
ب) مؤسسه دوم كه از سوی شهرداری لندن برای ارائه پوشش بیمه
آتش‌سوزی تأسیس شد كورپوریشن آف‌لندن(۴) نامیده می‌شد كه نتوانست
درجامعه موفقیتی به دست آورد و تعطیل شد.
ج) سومین مؤسسه‌ای كه در سال ۱۶۸۳ به رقابت با اداره آتش‌سوزی
لندن پرداخت به نام مؤسسه دوستان(۵)معروف شد. با نگاهی به
بیمه‌نامه‌های این‌مؤسسه درمی‌یابیم كه نرخ آتش‌سوزی برای منازلی
كه با چوب ساخته شده‌بود دو برابر بقیه تعیین می‌شد.
د) آخرین این گونه مؤسسات كه در لندن به ثبت رسید به صورت
تعاونی اداره می‌شد و مقررات و اساسنامه خاص‌خود را داشت. این شركت
براساس ضوابط و مقررات اساسنامه خود، برای بیمه‌نامه‌های صادر شده
اعضای خود،حق عضویتی دریافت می‌داشت. ترجمه به ثبت رسیده نام
این شركت عبارت است از مؤسسه دوستان برای‌بیمه‌كردن ساختمانها در
مقابل آتش‌سوزی. این شركت بعدها باتوجه به‌علامت تجاری‌خود كه
دودست بود به‌نام دست‌در دست(۶) شهرت‌یافت.
بعد از انقلاب صنعتی اروپا و تأسیس واحدهای صنعتی و كارخانه‌های
مختلف گسترش و پیچیدگی تولید باعث‌شد كه بیمه آتش‌سوزی و شرایط
بیمه‌نامه‌های صادر شده هم دچار تحول و پیچیدگی گردد و روند رشد و
تكامل این‌رشته بیمه‌ای باتوجه به نیازهای ایجاد شده سرعت
چشمگیری پیدا كند; زیراسرمایه‌گذارانی كه در بخش صنایع
به‌سرمایه‌گذاری پرداخته بودند به خطرات نهفته در راه این
سرمایه‌گذاری واقف بودند و به همین‌دلیل نیاز به حفظسرمایه‌ها باعث
شد تا بیمه آتش‌سوزی بسرعت رشد و توسعه پیدا نماید.
اصولا در صدور بیمه‌نامه آتش‌سوزی باید سه اصل:
۱) حسن نیت،
۲) نفع بیمه‌ای
۳) اصل جبران‌خسارت
وجود داشته باشد تا بیمه‌نامه بر اصول صحیح و درستی استوار باشد،
زیرا بیمه‌گذار موظف‌است كلیه سئوالات مندرج در فرم پیشنهاد بیمه
آتش‌سوزی را براساس حسن نیت و با دقت پاسخ دهد.در عوض بیمه‌گرموظف
است كه در صورت بروز حریق و ایجاد خسارت، حداكثر خسارات مالی
حادث‌شده را باتوجه به شرایط بیمه‌نامه، و مشروط بر این كه از
سرمایه بیمه‌ای تجاوزنكند در وجه بیمه‌گذاربپردازد. اولین مرحله
رسیدگی به خسارت اعلام شده، توسط بیمه‌گر همان توجیه و رسیدگی به
مسئله‌نفع بیمه‌ای‌بیمه‌گذار در مورد بیمه است.
در مورد خسارات ناشی از آتش‌سوزی، بسیاری از مردم به مفاهیم آتش،
آتش‌سوزی و خسارات‌ناشی از آتش‌سوزی استناد می‌كنند، بدون این كه از
نقطه‌نظر قوانین بیمه‌ای از تعریف دقیق آتش‌سوزی ومفهوم واقعی آن
اطلاع داشته باشند بنابراین‌درعرف‌بیمه، خسارات‌ناشی‌از آتش‌مفید
(آتش‌بخاری،اجاقهای‌پخت و پز) تا زمانی كه‌در مكان تعبیه شده قرار
داشته باشد دارای پوشش بیمه‌ای نیست، لذا دربیمه‌نامه آتش‌سوزی
آتش را چنین تعریف كرده‌اند در این بیمه‌نامه منظور ازآتش عبارت
است از تركیب‌هر ماده با اكسیژن به شرط آن كه با شعله همراه باشد.
در بیمه‌نامه آتش‌سوزی، نه تنها خطرات مستقیم ناشی از آتش‌سوزی
تحت پوشش قرار دارد، بلكه‌خسارات غیرمستقیم ناشی از نشت حرارت،
دود، خاكستر، آب، مواد شیمیایی آتش‌نشانی و خراب‌شدن مورد بیمه هم
دارای پوشش بیمه‌ای است. شركتهای بیمه، بیمه‌نامه‌های آتش‌سوزی را
به چندین‌صورت صادر می‌كنند كه هریك از آنها به منظوری و با هدف
ارائه خدمت مناسب خواست و میل‌بیمه‌گذاران طرح‌ریزی شده است تا
بخشی از مشكلات آنها را حل كند. انواع شناخته شده این بیمه‌نامه‌در
ایران عبارتند از :
الف) بیمه‌نامه آتش‌سوزی با سرمایه ثابت
با این نوع پوشش بیمه‌ای، بیمه‌گر خسارات ناشی از آتش‌سوزی به
اموال مورد بیمه را تا حداكثرسرمایه مندرج در بیمه‌نامه و به میزان
زیان وارد شده جبران می‌كند. اصولا خسارات پرداختنی‌نمی‌توانداز
مابه‌التفاوت ارزش هریك‌از اقلام‌بیمه‌شده بلافاصله‌قبل و بعداز بروز
خسارت و یا در صورت‌وقوع حادثه منجر به خسارت كلی، از مبلغ بیمه
شده هریك از اقلام خسارت دیده بیشتر باشد. بیمه‌گذاردر زمان اخذ
پوشش بیمه‌ای باید دقت كند كه اموال خود را به قیمت واقعی آن
بیمه كند، در غیر این‌صورت براساس ماده ۱۰ قانون بیمه در صورتی كه
مالی به كمتر از ارزش واقعی خود بیمه شده باشد،بیمه‌گرفقط به‌تناسب
مبلغی‌كه بیمه‌كرده به‌قیمت‌واقعی مال‌مسئول جبران‌خسارت بیمه‌گذار
خواهد بود.
ب) بیمه‌نامه عمومی یا اظهارنامه‌ای
همانطور كه قبلا ذكر شد، معمولا شركتهای بیمه، در زمان صدور
بیمه‌نامه‌های آتش‌سوزی، سرمایه‌معینی را برای ماشین‌آلات و یا مواد
اولیه و یا در جریان ساخت به عنوان حداكثر سرمایه برای
پرداخت‌خسارت در بیمه‌نامه قید می‌كنند. این حداكثر سرمایه معمولا از
طرف بیمه‌گذار تعیین می‌شود. امروزه‌باتوجه به پیچیدگی واحدهای
تولیدی، صنعتی و حجم مبادلات و كالایی كه هر روز به انبارها وارد و
یا ازآن خارج می‌شود و درنظر گرفتن تورم و افزایش قیمتها در مدت
كوتاه باعث شده كه صاحبان صنعت وتولید كنندگان پوشش بیمه‌ای مورد
نیاز خود را به نحوی دریافت كنند كه در صورت بروز حادثه
حریق،سرمایه‌های تحت پوشش بیمه‌ای به ارزش روز بوده و در زمان
وجود نوسانات شدید در قیمت و یا درمیزان موجودی، نیاز به افزایش و
یا كاهش آن از طریق صدورالحاقیه نباشد.
از ویژگیهای خوب این نوع پوشش بیمه‌ای آن است كه در
بیمه‌نامه‌های اظهارنامه‌ای، سقف‌حداكثری برای تعهد بیمه‌گر در مورد
جبران خسارت معین می‌شود و بیمه‌گذار هم براساس شرایطبیمه‌نامه و
مدت تعیین شده در آن برای اعلام موجودی خود در طول مدت اعتبار
بیمه‌نامه اقدامات لازم‌را انجام میدهد. براساس توافق انجام شده،
اعلام میزان موجودی می‌تواند ماهانه، سه ماهه و یا كمتر وبیشتر
باشد، اما باید اضافه كرد، كه هرچه فاصله مدت اعلام موجودی كمتر
باشد، در زمان بروز خسارت‌رقم واقعی‌تر و صحیح‌تر محاسبه خواهد شد، اما
در صورتی كه بیمه‌گذار براساس شرایط قرارداد عمل‌نكرده، موجودی خود
را بموقع اعلام نكند، در صورت بروز خسارت، حداكثر مبلغ بیمه شده
مأخذ ومبنای محاسبه خسارت قرار خواهد گرفت و بیمه‌گر ضمن انجام
حسابرسی دفترها، اسناد و مدارك‌معتبر بیمه‌گذار، نسبت به تعیین
موجودی و تسویه خسارت اقدام خواهد كرد. محاسبه حق بیمه این‌گونه
بیمه‌نامه‌ها به صورت موقت است و به مأخذ حداكثر سقف مندرج در
بیمه‌نامه دریافت می‌شود.اما ممكن است اظهارنامه‌های ارسالی از سوی
بیمه‌گذار كمتر از سقف سرمایه بیمه‌نامه باشد كه در این‌صورت بیمه‌گر
و بیمه‌گذار توافق می‌كنند كه ۷۵% حق بیمه سقف قرارداد پرداخت شود و
حق بیمه‌قطعی پس از پایان دوره بیمه‌نامه و بررسی اظهارنامه‌های
ارسالی محاسبه گردد. اما به هر حال حق بیمه‌قطعی در هیچ زمان
كمتراز ۵۰% حق بیمه اصلی بیمه‌نامه نخواهد بود.
به هر حال در زمان صدور بیمه‌نامه‌های اظهارنامه‌ای باید دقت كرد
كه اظهارنامه‌های ارسالی بدقت‌مورد رسیدگی قرار گیرد و ارسال آنها
هم بموقع صورت پذیرفته و مبلغ اظهارنامه نیز از حداكثر
سقف‌بیمه‌نامه بیشتر نباشد، زیرا حداكثر تعهد بیمه‌گر همان سقف
بیمه‌نامه است و چنانچه بیمه‌گذار موجودی‌بیشتری در انبار دارد حتماًً
باید طی الحاقیه‌ای سقف بیمه‌نامه را افزایش دهد.
ج) بیمه‌نامه آتش‌سوزی با شرایط جایگزینی و بازسازی
كاربرد این نوع بیمه‌نامه در زمانی توصیه می‌شود كه ارزش واحدهای
صنعتی و تجاری و یا صنفی به‌دلیل اعمال ضریب استهلاك یا مستهلك
شده و یا به ۵۰% و یا بیشتر كاهش یافته‌است درصورتی‌كه‌جایگزینی و یا
بازسازی‌همین‌واحدهای مستهلك‌شده به‌دلیل شرایط خاص اقتصادی جامعه
به چندین‌برابر افزایش یافته است. درصورت وجود چنین شرایطی،
بیمه‌گر توافق می‌كند كه بیمه‌گذار كلیه‌تأسیسات و دارایی‌های خودرا
مجدداًً و به ارزش روز ارزیابی كند و آنها را با قیمتهای جدید
تحت‌پوشش درآورد. دراین‌حالت چنانچه اموال موردبیمه به‌علت‌بروز
یكی‌ازخطرات مشمول‌بیمه تلف‌شده‌و یا خسارت‌ببیند، بیمه‌گر نسبت‌به
تعمیر و بازسازی ساختمان آسیب‌دیده و چنانچه ماشین‌آلات واحدصنعتی
باشد، نسبت به جایگزینی‌آن اقدام‌لازم را انجام خواهدداد. یكی از
جنبه‌های مهم و حیاتی‌بیمه‌نامه كه نمونه بارز ارائه خدمات قابل
قبول شركت بیمه است، در انجام عمل بازسازی و جایگزینی‌در اسرع
وقت و در واقع در مدت زمان متعارف و قابل قبول است.
د) خسارت و هزینه‌های قابل تأمین
بیمه مركزی ایران در راستای اهداف خود برای تنظیم و تعمیم و
هدایت امر بیمه در ایران و حمایت‌بیمه‌گذاران و بیمه شدگان شرایط
جدید بیمه‌نامه‌های آتش‌سوزی را در تاریخ ۶۶/۸/۲۷ به تصویب‌شورای
عالی بیمه رسانید و شركتهای بیمه موظف شدند كه شرایط جدید را از
سال ۱۳۶۷ به اجرادرآورند. ۳ سال بعد از این تاریخ، تعرفه بیمه
آتش‌سوزی و خطرات اضافی (تبعی) مشتمل بر ۱۶ ماده و۷ تبصره در
تاریخ ۱۳۷۰/۶/۴ به تصویب شورای عالی بیمه رسید و براساس آن خطرات
آتش‌سوزی به۹ طبقه تقسیم گردید كه حداقل نرخ طبقه یك ۰/۳ در هزار
و طبقه نه ۴/۲ در هزار تعیین شد.
براساس شرایط جدید، خسارت و هزینه‌های قابل تأمین آن به شرح زیر مشخص شده است.
خسارتهای مستقیم ناشی از آتش، صاعقه و انفجار دارای پوشش بیمه‌ای است.
۱ ) خسارت و هزینه‌هایی كه به منظور جلوگیری از توسعه خسارت از طرف بیمه‌گذار انجام‌می‌شود تحت پوشش بیمه‌ای است.
۲) هزینه‌های ناشی از نقل مكان ضروری مورد بیمه و یا خسارات ناشی
از این گونه عملیات كه به‌منظور نجات كالای مورد بیمه صورت
پذیرفته باشد.
۳) در صورت موافقت بیمه‌گر و پرداخت حق بیمه اضافی مربوط، می‌توان
خطرات اضافی(تبعی) دیگری از قبیل زلزله، طوفان، سیل، سقوط
هواپیما، ضایعات آب و برف و شكست شیشه راتحت پوشش قرارداد. این
خطرات اضافی معمولا به صورت یك الحاقیه جداگانه و ضمیمه
بیمه‌نامه‌اصلی تحت پوشش بیمه‌ای قرار می‌گیرد.
در صورت بروز خسارت در محل و مكان مورد بیمه، خسارات قابل پرداخت
در هر مورد نمی‌تواندبیشتر از مابه‌التفاوت ارزش هریك از اقلام بیمه
شده بلافاصله قبل و بعد از وقوع خسارت و یا در صورت‌خسارت كلی
بیشتراز مبلغ بیمه شده هریك از اقلام
د) خسارت و هزینه‌های غیرقابل تأمین
بیمه‌نامه آتش‌سوزی مانند سایر بیمه‌نامه‌ها دارای استثنائاتی است
كه چنانچه منشأ و مبدأ خطر یكی‌از این استثنائات باشد بیمه‌گر تعهدی
در جبران خسارت ندارد. بعضی از این خطرات كه به عنوان‌استثنائات
ذكر شده‌اند با توافق بین بیمه‌گر و بیمه‌گذار و پرداخت حق بیمه
اضافی مربوطه می‌تواندتحت پوشش بیمه‌ای قرار گیرد. خطرات استثناء
شده عبارتند از:
▪ خسارات ناشی از جنگ، جنگ داخلی، شورش، آشوب، بلوا، قیام،
انقلاب، كودتا، اغتشاشات‌داخلی و یا اقدامات احتیاطی و انتظامی.
▪ خسارات ناشی از زلزله، ریزش زمین، سیل، آتشفشان، طغیان
رودخانه، حریق تحت‌الارضی وبلایای آسمانی (خطرات فاجعه یا خطرات
طبیعی).
▪ خسارات ناشی از انفجار مواد منفجره (دینامیت، تی ان تی و باروت)
▪ خسارات ناشی از انفجار اتمی، اشعه رادیواكتیویته و یون‌زا
▪ خسارات وارد به مسكوكات، پول، اوراق بهادار، فلزات قیمتی، جواهرات و سنگهای گرا&