با حركت اقتصاد ایران به سمت پیوستن به سازمان تجارت جهانی، از جمله
الزاماتی كه برای اقتصاد ایران ایجاد خواهد شد اصلاح نظام پرداخت یارانه
ها بخصوص یارانه های تولیدی است كه باعث اخلال در قیمت ها شده، بویژه بر
روی تجارت محصولات كشاورزی اثرگذار خواهد بود.
سیاست تأمین و توزیع نهاده های كشاورزی از نخستین سیاست های حمایتی دولت
در بخش كشاورزی است. هم اكنون بیش از ۹۰ درصد یارانه بخش كشاورزی مختص
یارانه نهاده ها و عوامل تولید است. چرا كه تأمین و تدارك نهاده ها و
عوامل تولید بر تقویت كمی و كیفی تولیدات مؤثر است.
اگرچه پس از انقلاب حجم سالانه یارانه های پرداختی رشد كرده، اما سهم این
یارانه ها به عنوان یارانه های تولید در مقابل یارانه های مصرفی روند
نزولی طی كرده است. به طوری كه همچنان سهم كشاورزی از یارانه اختصاصی نسبت
به سایر بخش های اقتصادی كمتر از ۱۵ درصد است. در بخش هدفمند كردن یارانه
های كشاورزی همانند هدفمند كردن دیگر یارانه ها در اقتصاد كشور، مهمترین
مشكل نبود راهكارهای لازم برای شناسایی گروه های هدف و تخصیص بهینه منابع
یارانه ای است. بخش هدفمند كردن یارانه های كشاورزی به معنای حذف یا
افزایش قیمت این نهاده ها نیست، بلكه هدف اصلی، بهینه كردن مصرف این نهاده
هاست.
دو سیاست اصلی حمایت و دخالت دولت در اقتصاد و در مقابل آن آزادسازی
اقتصادی به عنوان دو راهبرد اساسی در اتخاذ سیاست توسعه اقتصادی مطرح
هستند كه با گذشت سال های زیادی از عمر علم اقتصاد، اقتصاددانان هنوز به
اجماعی كلی در مورد انتخاب یكی از این دو سیاست به عنوان سیاست ارجح در
توسعه اقتصادی دست نیافته اند. در حالی كه در دهه های اخیر كشورهای توسعه
یافته در ادامه مسیر توسعه خود جایگزینی تدریجی راهبرد آزادسازی اقتصادی و
تجاری را با راهبرد حمایت گرایی و دخالت دولت، سرلوحه كار خود قرار داده
اند و این انتخاب را به دیگر كشورها نیز توصیه می كنند اما عملاً هنوز
تغییر چشمگیری در این مورد بخصوص در بخش كشاورزی مشاهده نشده است.
امروزه كشورهای ثروتمند دنیا همچون ایالات متحده آمریكا، اعضای اتحادیه
اروپا، ژاپن و... از بزرگترین پرداخت كنندگان یارانه به بخش كشاورزی
هستند. آمریكا در سال ۲۰۰۰ به میزان ۳/۸۱میلیارد دلار یارانه به
تولیدكنندگان پنبه اعطا كرد كه با توجه به تعداد كشاورزان پنبه كار سهم هر
كشاورز پنبه كار در این كشور حدود ۱۰۰ هزار دلار بوده است. همچنین عنوان
می شود در حالی كه درآمد سرانه برخی كشورهای دنیا به كمتر از یك دلار در
روز می رسد اتحادیه اروپا به هر رأس گاو روزانه ۲ دلار یارانه می دهد. از
این رو بیست و چهارمین كنفرانس بین المللی اقتصاددانان كشاورزی در برلین
مسأله اینگونه مطرح شد كه با توجه به مطالعات صورت گرفته هر چه كشوری
پیشرفته تر باشد بیشتر از بخش كشاورزی خودحمایت می كند. ولی در كشورهای در
حال توسعه گرایش به سوی عدم حمایت وجود دارد.
بررسی های صورت گرفته توسط مركز پژوهش های مجلس حاكی است حمایت از بخش
كشاورزی در ایران در سه دهه گذشته دارای رشد مناسبی نبوده و در برخی مواقع
حمایت از بخش كشاورزی و تولیدات آن صرفاً به طور حاشیه ای و كمرنگ صورت
گرفته است. براساس آمارهای موجود، میزان كل یارانه پرداختی به بخش كشاورزی
از كل یارانه ها در اقتصاد ایران در ۲۲ سال گذشته فقط ۱/۱ درصد افزایش
یافته است.
اصولاً در ایران پرداخت یارانه به نهاده های كشاورزی با دو هدف صورت می
گیرد: الف) تقویت بخش كشاورزی و توانمندی تولید در داخل برای افزایش كیفیت
تولید، افزایش رقابت پذیری و بهبود كیفیت محصولات تولیدی این بخش ب) حمایت
از مصرف كنندگان از طریق كاهش هزینه های تولید و در نهایت پایین نگه داشتن
قیمت تولیدات این بخش در بازار مصرف.
در كل از میان سیاست های حمایتی دولت ـ سیاست تعیین قیمت خرید تضمینی
محصولات كشاورزی و سیاست های حمایتی مانند پرداخت یارانه ها برای دستیابی
به اهداف حمایتی دولت در بخش كشاورزی ـ مهم ترین ابزار حمایتی همان پرداخت
یارانه به نهاده های كشاورزی است. برای هدفمند كردن یارانه نهاده های
كشاورزی باید از اصول علمی اقتصاد در این باره بهره جست مثلاً در مورد
نهاده سم به دلیل كشش قیمتی بالا (واكنش كشاورزان در برابر افزایش و كاهش
قیمت زیاد است) باید مسأله قیمت این نهاده همواره مدنظر باشد.