یكی از شرایط پذیرش سهام شركت ها در بورس آن است كه به صورت سهامی عام باشند. هر فردی با خرید یك یا چند سهم از سهام یك شركت سهامی، دارای حقوقی می شود كه امكان نقض آن وجود نداد. حقوق ناشی از مالكیت سهم متعدد است و در موارد مختلف قانون تجارت به آنها اشاره شده است. به طور كلی این حقوق به دو دسته حقوق مالی و غیر مالی تقسیم می شود.
یكی از شرایط پذیرش سهام شركت ها در بورس آن است كه به صورت سهامی عام
باشند. هر فردی با خرید یك یا چند سهم از سهام یك شركت سهامی، دارای حقوقی
می شود كه امكان نقض آن وجود نداد. حقوق ناشی از مالكیت سهم متعدد است و
در موارد مختلف قانون تجارت به آنها اشاره شده است. به طور كلی این حقوق
به دو دسته حقوق مالی و غیر مالی تقسیم می شود.
● حقوق مالی ناشی از مالكیت سهام بر چند نوع است :
حق سهیم شدن در سود ، حق تقدم در خرید سهام جدید و حق سهیم شدن در دارایی
شركت. البته برخی حقوق مالی متفرقه نیز وجود دارند كه از جمله آنها حق
مخالفت با افزایش تعهدات بدون رضایت سهامدار است.
● حق سهیم شدن در سود شركت :
یكی از اهداف خریداران سهم یك شركت، آن است كه در سود آن شركت، سهیم شوند.
میزان سود هر سهامدار در مجمع عمومی عادی سالیانه شركت تعیین می شود.
منظور از سود ، سود قابل تقسیم است كه شامل این موارد می شود :
سود خالص سال مالی شركت منهای زیان های سال های مالی قبل و اندوخته قانونی
(۱/۲۰ یا ۵ درصد سود خالص هر سال ) و سایر اندوخته های اختیاری، به علاوه
سود قابل تقسیم سال های قبل كه تقسیم نشده است. نحوه پرداخت سود قابل
تقسیم را نیز ، مجمع عمومی تعیین می كند. اگر مجمع عمومی در این خصوص،
تصمیمی نگرفته باشد، هیأت مدیره شركت نحوه پرداخت را تعیین خواهد كرد ولی
در هر حال پرداخت سود به صاحبان سهام باید ظرف ۸ ماه پس از تصمیم مجمع
عمومی راجع به تقسیم سود انجام شود.
● حق تقدم در خرید سهام جدید شركت :
از آنجا كه سهامداران یك شركت خواهان حفظ حقوق و موقعیت خود در شركت
هستند، انتظار دارند در هنگام افزایش سرمایه و انتشار سهام جدید از سوی
شركت، نسبت به سایر خریداران اولویت داشته باشند. به همین دلیل ، ابتدا
شركت به سهامداران قبلی خود پیشنهاد فروش سهام می كند ، آنها نیز در
استفاده و یا صرف نظر كردن از این حق، مختار هستند اما از آنجا كه قیمت
پیشنهادی فروش سهام شركت، با قیمت بازار سهام متفاوت است ، سهامداران
معمولاً از این حق تقدم استفاده می كنند.
● حقوق غیر مالی :
حقوق غیر مالی ناشی از مالكیت سهام بر چند نوع است كه عبارتند از : حق رأی، حق انتقال سهام و حق اطلاع.
● حق رأی :
بدیهی ترین حقی كه سهامدار در شركت دارد ، حق رأی است. سهامدار با استفاده
از حق رأی خود در مجامع عمومی، در امور شركت، همچون انتخاب اعضای هیئت
مدیره و بازرسان شركت، تغییرات سرمایه، تقسیم سود، تغییرات اساسنامه،
انحلال شركت و سایر موارد، مشاركت می كند. حق رأی سهامداران نسبی است و هر
كس تعداد سهام بیشتری داشته باشد، حق رأی بیشتری نیز خواهد داشت. حق رأی
سهامدار می تواند از طریق اعطای وكالت نیز اعمال شود.
حق رأی به دو صورت ساده و تجمعی اعمال می شود. در رأی گیری ساده هر سهم یك
رأی دارد. در این نوع رأی گیری، سهامداران اقلیت نمی توانند حتی یك عضو
هیأت مدیره را انتخاب كنند و كلیه اعضای هیأت مدیره را سهامداران اكثریت
بر می گزینند. برای حل این معضل، از روش رأی گیری تجمعی استفاده می شود.
در این نوع رأی گیری، تعداد آرای هر رأی دهنده در تعداد مدیرانی كه باید
انتخاب شوند، ضرب شده و حق رأی برای هر رأی دهنده، برابر با حاصل ضرب
مذكور خواهد بود، در نتیجه رأی دهنده می تواند آرای خود را به یك نفر بدهد
یا آن را بین چند نفر تقسیم كند. بدین ترتیب سهامداران اقلیت نیز می
توانند در چنین هیأت مدیره ای تأثیرگذار باشند و نماینده ای در هیأت مدیره
داشته باشند.
● حق واگذاری سهام :
هر سهامداری، حق واگذاری و فروش سهام خود را به دیگری دارد. خری یا فروش
سهام شركت های پذیرفته شده در بورس از طریق مراجعه هر یك از شركت های
كارگزاری و تكمیل فرم دستور خرید یا فروش صورت می پذیرد. انتقال سهام یك
سهامدار در شركت های سهامی عام، نیازی به موافقت هیأت مدیره یا مجمع عمومی
ندارد.
● حق اطلاع :
حق اطلاع سهامداران از وضعیت شركت، وسیله ای برای اجرای درست حق رأی است.
هر سهامدار می تواند از پانزده روز قبل از انعقاد مجمع عمومی در مركز
شركت، به صورت حساب ها مراجعه كند و از ترازنامه و حساب سود و زیان و
گزارش عملیات مدیران و گزارش بازرسان رونوشت بگیرد. همچنین، با توجه به
آنكه اساسنامه، نوعی قرارداد بین مؤسسین و سهامداران است ، هر یك از
سهامداران حق دارند نسخه ای از اساسنامه را دریافت كنند. در برخی موارد
نیز شركت ها از طریق پست و یا انتشار اطلاعیه یا دعوتنامه در روزنامه های
كثیرالانتشار ، از سهامداران خود برای تشكیل مجامع عمومی عادی دعوت به عمل
می آورند.
● تعهدات سهامدار :
تنها تعهد یك سهامدار در شركت سهامی ، پرداخت مبلغ سهم است و اگر به این
تعهد خود عمل كند، به عنوان صاحب سهم تعهد دیگری ندارد. سهامدار هیچ گونه
تعهد شخصی در قبال طلبكاران شركت ندارد و اگر شركت بنا به دلایلی قادر به
پرداخت دیون خود نباشد، نمی توان به سهامداران رجوع كرد. همچنین تعهدات
سهامداران همان است كه قبول كرده اند و نمی توان با تغییر اساسنامه تعهد
جدیدی بر عهده آنان گذاشت یا تعهدات فعلی آنان را افزایش داد. در این
زمینه قانون نیز به صراحت عنوان كرده است كه هیچ مجمع عمومی نمی تواند
تابعیت شركت را تغییر دهد و یا هیچ اكثریتی نمی تواند بر تعهدات صاحبان
سهم بیفزاید.